درباره رعایت اخلاق حرفه‌ای در جلسه‌های‌روان‌درمانی | دایره امن یک جلسه روان درمانی

معصومه متین‌نژاد | شهرآرانیوز؛ «سال‌هاست با مشکل اضطراب، تنهایی و افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنم. یک‌ماه پیش بالاخره با کلی اماواگر و کشمکش درونی تصمیم گرفتم از یک روان‌شناس و مشاور برای مشکلم کمک بگیرم.

با دکتر «میم الف» در فضای اینستاگرام آشنا شدم و نوبت مشاوره گرفتم. پس از یک هفته وقتی در دفتر جناب دکتر حاضر شدم و درباره مشکلم با او صحبت کردم، پیشنهاد کرد که با روش‌هایی مانند بغل‌کردن، لمس‌کردن و ایجاد رابطه عاطفی با دیگران به مشکلم غلبه و این‌کار را هم از همان دفتر مشاوره او شروع کنم و این آغازی بود برای...» چند لحظه‌ای پشت خط سکوت می‌کند و بعد هم با دردی جان‌کاه، وظیفه و مسئولیت اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی‌ام را به رخم می‌کشد.

هرچند تا پیش از این هم درباره معضلاتی از این دست، در فضا‌ها و موقعیت‌های مختلف، زیاد شنیده و از کنار آن‌ها کم توجه عبور کرده بودم، تصمیم می‌گیرم این نوبت مسئله را دست‌کم درحد مسئولیت رسانه‌ای خودم دنبال کنم. با مجتبی مهران‌فر، روان‌درمانگر تحلیلی، تماس می‌گیرم. موضوع را که با او درمیان می‌گذارم، تأیید می‌کند و برلزوم اطلاع‌رسانی بیشتر دراین‌باره تأکید دارد. بعد هم توضیحاتی می‌دهد که حدومرز‌های اخلاقی در جلسه‌های مشاوره و روان‌درمانی را مشخص می‌کند؛ توضیحاتی که مطالعه آن برای شما هم حتما مفید و کارآمد خواهد بود.

رابطه ما و درمانگرمان

رابطه‌ای که ما با مشاور، روان‌شناس یا روان‌درمانگرمان در جلسه‌های درمانی برقرار می‌کنیم، چیزی فراتر از رابطه‌های ساده، عادی و روزمره‌ای است که در اجتماع با دیگران داریم. برای همین صدمه و آسیبی هم که از این رابطه‌ها می‌بینیم، بسیار بیشتر است. در این رابطه‌ها احساسات بنیادی ما به آدم‌های مهم زندگی‌مان، به درمانگرمان هم منتقل می‌شود و او حکم مادر، پدر یا یک عزیز را برایمان پیدا می‌کند. ازاین‌رو، وقتی وارد رابطه عاطفی غیردرمانی با او می‌شویم که منفعت درمانگر را هم در پی دارد، اسیر فروپاشی عاطفی و روانی بیشتری می‌شویم؛ زیرا انتظار سوءاستفاده از فردی نزدیک به خودمان را نداریم. مسئله‌ای که طبیعتا درد زیادی را برایمان به‌همراه می‌آورد.

همچنین وقتی ما با دیگران در مسیر اهداف اجتماعی‌مان ارتباط برقرار می‌کنیم، لایه‌های سطحی از شخصیتمان را با آن‌ها به اشتراک می‌گذاریم، ولی وقتی به‌علت جو همدلانه و مداخله‌های درمانی به درمانگرمان اعتماد می‌کنیم و لایه‌های درونی بیشتری از خودمان را برای او می‌شکافیم، طبیعی است که اگر لغزشی صورت بگیرد یا پای منافع شخصی درمانگر در میان باشد، آسیب بیشتری به لایه‌های عمقی وجودمان وارد شود.

تخلف‌های آشکار

اگر به خاطر داشته باشید، با همه گیری کرونا و اعمال قرنطینه خانگی، یک باره میزان مراجعات حضوری و غیرحضوری به مراکز سلامت روان افزایش یافت. بخشی از این موضوع به اضطراب و استرس این موقعیت برمی گشت و بخشی هم به فشار‌های روانی که سبب شده بود مشکلات موجود و نادیده گرفته شدن در خانواده‌ها یک مرتبه سر باز کند و خودش را در قالب نزاع و مشاجره نشان بدهد.

خوبی این موضوع این بود که به خیلی از ما نشان داد با گرفتن مشاوره و راهنمایی یا درمان مشکلات پنهان در گذشته می‌توان به راحتی بسیاری از درد‌های روحی و روانی امروز را درمان کرد. برای همین می‌توان گفت که بین مردم و جامعه مشاوران، روان شناسان و روان درمانگران آشتی و رابطه‌ای ملموس‌تر از جنس پزشکان به وجود آمد که اهمیت جای خالی و کم توجهی به این حرفه را بیش از پیش در جامعه نشان می‌داد.

مسئله‌ای که ما امروز به عنوان تخلف یا سوءاستفاده بین این قشر از آن یاد می‌کنیم، خدای ناکرده دلیلی بر نادیده گرفتن زحمات این عزیزان نیست، بلکه فقط برای اطلاع رسانی درباره تخلف‌هایی است که برخی صاحبان این حرفه مانند هر صنف دیگری ممکن است مرتکب شوند. مهم‌ترین تخلف‌هایی هم که در این صنف اتفاق می‌افتد و معمولا محل شکایت می‌شود، در این سه حوزه اصلی خلاصه شده است:

• شکل گیری روابط عاطفی غیردرمانی| این روابط می‌تواند درحد یک دل بستگی غیرکاری یا لمس ساده یا حتی سوءاستفاده‌های جنسی باشد.
• شکل گیری روابط مالی خارج از تعرفه‌های تعیین شده| دریافت هرگونه هدیه یا امتیازی که ارزش مالی زیادی داشته باشد یا هزینه‌ای خارج از چهارچوب مورد توافق برای جلسه‌های روان درمانی.
• هرنوع کنشی که ناشی از خلأ‌های روانی درمانگر باشد| پرکردن خلأ‌های روانی مانند احساس ارزشمندی یا لیاقت با احساس دین ایجادکردن در  مراجعه کننده.

نشانه‌های خطر

از آنجایی که درمانگران حوزه روان از روش‌ها و شیوه‌های مختلفی برای درمان مراجعه‌کنندگانشان استفاده می‌کنند، واقعا گاهی تشخیص این حدومرز‌ها برای دریافت‌کنندگان چنین خدماتی کمی سخت است؛ یعنی به‌راستی نمی‌دانند از آن‌ها سوءاستفاده شده است یا نه. با همه این‌ها نشانه‌هایی وجود دارد که به ما می‌گوید شرایط عادی نیست و ادامه این رابطه می‌تواند برایمان آسیب‌زا باشد. در ادامه به برخی از این نشانه‌ها به‌شکلی گذرا اشاره می‌کنیم.

• فاش‌کردن اسرار بیمار
• خارج‌شدن گفتگو‌ها از مسیر درمان
• اغوای کلامی یا احساسی که سبب حس شرمندگی در مراجعه‌کننده شود
• هرگونه لمس بدنی یا تحریک
• دریافت تعرفه‌های خارج از چهارچوب مورد توافق یا هدیه و امتیازی که ارزش مالی زیادی داشته باشد
• برگزاری جلسه‌های درمانی در مکانی غیر از دفترکار یا مطب، مانند کافه و پارک
• زمان‌بندی نامنظم و غیرمتعارف در برگزاری جلسه‌های درمانی
• زمان استاندارد برای جلسه‌های مشاوره
• ۳۰ تا ۵۰ دقیقه و برای جلسه‌های زوج‌درمانی ۷۵ تا ۹۰ دقیقه است. وقتی یک جلسه درمانی بیش از ۲ ساعت طول بکشد یا در برگزاری آن نظم و قاعده‌ای وجود نداشته باشد و همه‌چیز سلیقه‌ای باشد، نشانه خوبی نیست.
• پوشش نامناسب یا اغواگرانه درمانگر
• واردشدن مسائل شخصی یا خصوصی درمانگر به روند درمان
• گذاشتن هرگونه قرارومداری خارج از جریان و موضوع مشاوره

مرجع رسیدگی به شکایات

داشتن مجوز یا پروانه فعالیت دلیلی بر اعتماد کامل و بی‌قیدوشرط به درمانگر نیست، اما نخستین شرط برای انتخاب و مراجعه به یک درمانگر مجرب و متعهد محسوب می‌شود. پس پیش از هرگونه اقدامی، به مجوز یا پروانه فعالیت درمانگرتان توجه کنید. سازمان بهزیستی و سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره ایران دو نهاد صلاحیت‌دار برای دادن پروانه فعالیت به مشاوران، روان‌شناسان و روان‌درمانگران هستند. روان‌پزشکان هم مجوز فعالیت خود را از دانشگاه‌های علوم‌پزشکی دریافت می‌کنند؛ بنابراین اگر تخلفی هم صورت بگیرد و به شکایت و پیگیری نیاز باشد، ما باید به همین سازمان‌ها مراجعه کنیم.

سازمان بهزیستی

مردم و مددجویان بهزیستی برای ثبت شکایت‌هایشان می‌توانند با سامانه ۱۴۸۲ تماس بگیرند. ارتباط با این سامانه از همه تلفن‌های ثابت و همراه بدون نیاز به کد امکان‌پذیر و رایگان است.

سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره ایران

دفتر رسیدگی به شکایات مردمی سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره ایران به شماره تلفن ۶۶۹۰۳۵۴۴-۰۲۱ و ایمیل bazrasi@pcoiran.ir آماده دریافت شکایت‌های مردمی است. همچنین سامانه ملی دیده‌بان در بستر وب به‌نشانی www.didehban.behzisti.ir نیز برای ثبت شکایات در دسترس است.

دانشگاه علوم‌پزشکی

سامانه رسیدگی به شکایات مردمی ۱۹۰ مستقر در معاونت‌های درمان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی زیرمجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز آماده دریافت شکایت‌های مردمی از پزشکان است.

روابط عاطفی بدون اشکال

گفتیم برقراری هرگونه رابطه عاطفی غیردرمانی بین بیمار و درمانگر ممنوع است. به این موضوع باید باقی‌مانده هرگونه رابطه‌ای با درمانگر پس از پایان کامل دوره درمان را هم اضافه کرد؛ یعنی اگر قرار باشد رابطه‌ای عاطفی یا ازدواج بین درمانگر و مراجعه‌کننده او صورت بگیرد، باید دست‌کم سه سال پس از پایان کامل دوره درمان باشد، آن هم با نظارت و مشورت یک روان‌شناس کارآزموده دیگر. یعنی فقط در این موقعیت است که می‌توان گفت: «درمانگر براساس اصول حرفه‌ای‌اش درست رفتار کرده است.»